'Misschien dat ik hierna eens een rechttoe rechtaan boek schrijf", vertelde de Nieuw-Zeelandse Eleanor Catton me negen jaar geleden, "om af te kicken en te tonen dat literatuur ook gewoon eenvoudig, direct en plezierig kan zijn." Ze had toen net de Booker Prize gekregen voor The Luminaries, in het Nederlands vertaald als Al wat schittert.

Met zijn 832 pagina's was het de dikste roman die de prijs ooit had gewonnen, en met haar 28 jaar was Catton de jongste winnares. Het boek speelde in 1866, ging over een stel Nieuw-Zeelandse gouddelvers wier lot door de sterrenhemel werd bepaald en was ook qua stijl heel erg victoriaans.

Ze heeft woord gehouden, was het eerste wat ik dacht toen ik Cattons nieuwe roman begon te lezen. Het woud van Birnam is immers niet meer of minder dan een hedendaagse ecothriller.

Peter Thiel

De hoofdrol is weggelegd voor Mira, een jonge activiste en de oprichtster van het vrij anarchistische Birnam Wood, dat zich inzet voor 'het ontwikkelen en beschermen van een klasseloze, ecologisch duurzame, direct-democratische economie, regeneratief en reagerend op de menselijke behoefte, zo veel mogelijk buiten het kapitalistische kader en in een sfeer van solidariteit en wederzijdse hulp', aldus het 'eenheidsprincipe' van de organisatie.

Concreet betekent dit dat de leden van Birnam Wood groenten telen op allerhande braakliggende terreinen, waarna deze verkocht worden om de zaak draaiende te houden. En dat is niet altijd makkelijk, de reden waarom Mira steeds op zoek is naar nieuwe gronden. Wanneer ze over een 150 hectare groot terrein hoort dat aan de afgelegen rand van een natuurreservaat ligt en verkaveld zal worden, ziet ze dan ook opportuniteiten. En nog meer wanneer de verkaveling even later niet doorgaat omdat de streek getroffen is door een aardbeving, gevolgd door een grondverschuiving. En dus gaat ze op prospectie uit.

Alleen blijkt ze daar niet alleen te zijn. Er staat een klein vliegtuigje op het terrein, en even later wordt ze aangesproken door een vreemde man die vraagt wat ze daar komt doen. Robert Lemoine, zo blijkt, een Amerikaanse durfkapitalist die zijn fortuin gemaakt heeft met het dronebedrijf Autonomo. Hij is Nieuw-Zeelander geworden omdat dit land zo geïsoleerd ligt en dus de beste kans biedt op overleven als het fout zou lopen met de aarde.

Kenners zullen zien dat hier vet wordt geknipoogd naar Peter Thiel, de Duits-Amerikaanse investeerder achter successen als PayPal, Facebook en Palantir, die van het eeuwig leven droomt en daarom naar Nieuw-Zeeland is verhuisd. Maar hij blijft intussen wel de Amerikaanse Republikeinen steunen, al vindt hij Donald Trump maar een linkse rakker.

Lemoine heeft ook zijn zinnen gezet op het terrein, zo blijkt, omdat er zeldzame aardmetalen in de ondergrond zitten die hij met het bijzonder milieuonvriendelijke uitlogen aan de oppervlakte kan brengen. Die aardbeving, weet hij, is door zijn firma veroorzaakt. Daarom kan hij wel een dekmantel gebruiken, en dus komt Mira als geroepen. Hij biedt haar een hoop geld aan om op het terrein biologische groenten te kweken en zij kan haar geluk niet op. Maar dat is buiten Tony gerekend, die na vier jaar lesgeven in Mexico is teruggekeerd naar Birnam Wood. Hij heeft het niet zo voor Amerikaanse doomsteaders als Lemoine.

Kiwi

Wat maakt een hotel 'specifiek kiwi', wordt op een moment in de roman gevraagd, waarna een lange stilte valt en uiteindelijk iemand probeert met: 'Tja, als ze oprecht vriendelijk zijn? En informeel, zonder poespas?' Het lijkt wel een definitie van wat Nieuw-Zeelandse literatuur zo 'specifiek kiwi' maakt. Want geef toe, bij Amerikaanse literatuur kunt u zich iets voorstellen, net als bij Russische of Franse, maar bij Nieuw-Zeelandse?

In die zin is Het woud van Birnam een echt Nieuw-Zeelands boek. Verwacht dus geen stilistische extravaganza. Catton is een eersteklas vertelster die haar personages in ronkende volzinnen een uitgewerkte identiteit bezorgt. Ze heeft oog voor het betekenisvolle detail, maakt dat de glimlach nooit van je lippen verdwijnt en steekt ook nog eens een ideologische laag in haar roman.

Want er is niet alleen de spanning tussen Mira en Lemoine, er is ook die tussen Tony en de andere leden van Birnam Wood. Zij gaan helemaal mee in het identiteits- en intersectionele denken. Hij beweert dat dit uitvloeisels zijn van het neoliberalisme, dat wil dat de wereld om macht en individuen draait. Links is vergeten dat uiteindelijk goed en kwaad het allerbelangrijkste zijn, zegt hij, en relaties tussen mensen.

Catton weet perfect hoe je spanning creëert, maar of dit het boek zonder franjes is waar ze het negen jaar geleden over had, valt toch te betwijfelen. Het lijkt haar in Het woud van Birnam eerder om het intellectuele spel met de conventies van de misdaadroman te gaan, dan om de misdaad zelf.

Ambo/Anthos, 395 p., 26,99 euro. Vertaling Gerda Baardman en Jan de Nijs.

Verberg tekst

Al in haar eerste boek, het bezwerende, licht experimentele De repetitie, liet de Nieuw-Zeelandse schrijfster Eleanor Catton zich kennen als een polyfonist zoals ze een koor aan tienerstemmen deed opklinken.

Al wat schittert, haar doorbraakboek, liet dan weer een victoriaans geluid horen, dat van goudzoekers uit het Nieuw-Zeeland van de negentiende eeuw.

Ook in Het woud van Birnam, een roman die zich afspeelt in 2017 en doordrongen is van onze tijdgeest, weet de schrijfster met haar taal en stem de lezer te vervoeren. De spelers in dit derde boek zijn Robert Lemoine, een miljardair die in een Nieuw-Zeelands ­natuurgebied aan illegale mijnbouw wil doen, en een activistische groep van radicale vergroeners en guerrillatuiniers, die opereert ­onder de naam Birnam Wood.

Aan de buitenkant lijkt dit boek heel ­anders dan zijn voorganger. Lemoine is rijk geworden dankzij de drone-industrie en drones noch de in dit boek zo belangrijke ­mobiele telefoons behoorden tot het tuingereedschap van de victorianen. En toch: de zucht naar ongebreidelde verrijking is in ­beide verhalen even diep.

Het woud van Birnam kennen we uit Macbeth. Catton brengt ons geen moderne adaptatie van Shakespeares tragedie. Wel verkent ze de morele codes en keuzes van álle personages. Ze lijkt de vraag te stellen: zijn we niet allemaal in staat tot Macbeth-achtige handelingen in bepaalde situaties?

Verwacht dus geen simpele clash tussen de ecostrijders en de miljardair. Mira, grondlegger van Birnam Wood, laat zich zelfs financieren door de dronefabrikant van wie ze weet dat hij een korte lijn heeft met Satan zelf. Hoe dat zo komt, onthul ik hier niet want de schrijfster zet sterk in op het verhaal, ze gunt de lezer zijn puzzelplezier. Ze maakt het aannemelijk. Voor Mira die al jaren koeienmest steelt en stekjes uit tuinen haalt, is het een verademing om even wat cash te hebben. Tegenwind krijgt ze van Tony Gallo, die opstapt bij het groene collectief om als undercoverjournalist Robert Lemoines praktijken te onderzoeken. Een andere interessante stem is die van Shelley, Mira's onderknuppel die zich ondergewaardeerd voelt en zonder wier organisatietalent Birnam Wood al lang ter ziele was gegaan.

Techthriller

Net als Al wat schittert wordt het verhaal ge­dirigeerd door een alwetende verteller die uitzwermt boven de hoofden van de personages, ons het natuurgebied laat zien of een inkijkje geeft in Lemoines kindertijd. Gelukkig laat hij ons op de juiste momenten dicht genoeg bij de personages, zodat er geen gevaar is voor afstandelijkheid.

Al van bij haar debuut laat Catton zien dat ze op technisch en stilistisch vlak een grootheid is, iemand die met gemak tussen hoofden navigeert, in- en uitzoomt. Dat is hier niet anders. Ze zet niet in op één centraal hoofdpersonage. Afhankelijk van wat voor soort ­lezer je bent, oriënteer je je meer op het ene personage of het andere.

Het woud van Birnam is een roman over het discours van internetactivisten, van extreme rijken, van marxisten. De discussies tussen de leden van de groep zijn prikkelend en uitdagend. De schrijfster doet niet aan simplistische uitspraken en stelt ook vragen bij hoe het linkse collectief zich voor de buitenwereld verantwoordt.

Deze roman begint langzaam, vraagt om geduld bij de lezer, maar hij ontpopt zich, ­zeker in het laatste kwart, tot een techthriller van de hoogste orde om de lezer aan het eind te laten beseffen: een techthriller aan de buitenkant, ja, maar een klassieke tragedie in het diepst van zijn vezels.

Catton stelt zich kritisch op tegenover onze digitale cultuur met zijn algoritmes en sociale media, dat weten we uit interviews. Vooral Gallo kanaliseert deze kritische sentimenten. Andere thema's waarmee de schrijfster uitpakt: het debat rond witte privileges, de ­tekortkomingen van de babyboomgeneratie, de gruwelen van doorgeslagen kapitalisme. Natuurlijk is dit ook een boek over mensen. De personages worden verliefd, sluiten vriendschappen of willen die juist beëindigen. Het persoonlijke wordt op een soepele manier vermengd met het politieke.

Het zou me niet verwonderen als het woord 'geloofwaardigheid' voorbijkomt in discussies rond dit boek. Misschien heeft ook u moeite met alles wat de schrijfster haar ­personages laat doen. Maar bedenk dan dat dit een boek is over die vraag rond de Macbeth in ons. Als u dat in gedachten houdt, komt de geloofwaardigheidskwestie in een ­ander daglicht te staan.

Opnieuw laat Catton zien dat ze een multi-instrumentalist is die bedreven is in het spel met oude en nieuwe genres. Dat haar rijke, ­gelaagde boek verpakt is in de vorm van een spannende pageturner doet daar niets aan af.

Eleanor Catton is te gast op het Passa Porta Festival bij Annelies Beck op 25/3 om 15 uur in de Ateliers van de Munt. www.passaporta.be

Vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs, Ambo/Anthos, 395 blz., € 26,99 (e-boek € 14,99). Oorspr. titel: 'Birnam Wood'

Verberg tekst

Een roman over de menselijke drang om het eigen voortbestaan voorop te stellen. De Nieuw-Zeelandse Mira Bunting richt samen met bevriende kunstenaars een activistische groep op die gewassen plant op verwilderde plekken, om er later van te oogsten. Wanneer een aardverschuiving de stad Thorndike van de buitenwereld afsluit, kan de groep een grote boerderij gaan gebruiken die geïsoleerd is komen te liggen. Maar een Amerikaanse miljardair wil het land van de boerderij gebruiken voor een bunker. Hij staat toe dat de activisten het gebied gebruiken nadat hij geïntrigeerd raakt door Mira. Hun ideologieën zijn echter volledig tegengesteld. In heldere, vaardige stijl geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep.Eleanor Catton (1985) debuteerde met 'De repetitie' en brak internationaal door met het geliefde 'Al wat schittert', dat de Booker Prize won. Ze bewerkte deze roman zelf voor een tv-serie en schreef het scenario voor een verfilming van 'Emma' van Jane Austen. Ze is geboren in Canada en groeide op in Nieuw-Zeeland. Verberg tekst