Laura Starink begon als studente in de Sovjet-Unie, zag het land evolueren van een gestagneerde dictatuur naar een achtergestelde totalitaire staat, vervolgens naar een nog armer maar bevrijd gebied, en ten slotte naar een nieuwe vorm van autoritarisme. Ze heeft het aan den lijve ondervonden en neemt de lezer mee op een reis door de tijd, waarbij haar sympathie onveranderd ligt bij de enkeling, niet bij de macht.

Starink begint en eindigt het boek op een plek die misschien wel het meest typisch Russisch is: een dorp, uren rijden vanuit de hoofdstad, te midden van mensen die de politiek gestolen kan worden en die op hun manier overleven, net zoals hun ouders en grootouders dat deden. Starinks observatievermogen is erg invoelend en ze praat met gewone mensen. Eens te meer blijken velen heimwee te hebben naar de Sovjettijd, toen alles ordelijk was. Ze gaat allesbehalve betweterig in discussie over de oorlog in Oekraïne, de annexatie van de Krim en het neerhalen van de MH17. Gorbatsjov moet het vaak ontgelden, omdat hij wel vrijheid bracht maar het land op losse schroeven zette. Jeltsin heeft er helemaal een zootje van gemaakt. Uiteindelijk verschijnt Poetin, de vlagvoerder die in het boek nog vermeld wordt als een man aan het eind van zijn carrière, maar die inmiddels zijn levenslange leiderschap zelf heeft geregeld.

De auteur maakt aangrijpende uitstapjes naar de literatuur, bijvoorbeeld wanneer ze door Siberië zwerft en Andreï Makine citeert. Ook Solzjenitsyn, dankzij wie de wereld de gruwelen van de goelag heeft leren kennen, passeert de revue.

Wat ze vertelt over de regisseur Kirill Serebrennikov, een cultfiguur van de avant-garde, bij ons bekend van de films The student (2016) en Summer (2018), is hartverscheurend. Starink beschrijft hoe de pesterijen aan zijn adres, zijn huisarrest en de beschuldigingen van fraude in een traditie staan van censuur die teruggaat tot de Stalintijd, de beginjaren van het communisme en zelfs tot Poesjkin aan het begin van de negentiende eeuw. Starink voegt hier een persoonlijk verhaal aan toe over hoe ze begin jaren tachtig in Moskou onderzoek deed naar de laatste creatie van regisseur Meyerhold voordat hij werd opgepakt en in zijn cel doodgeslagen.

In de loop van het boek krijg je alle puzzelstukken van de Russische geschiedenis, met vaak verrassende perspectieven. Daarbij knoopt ze aan bij de huidige politiek, bij thema's die begrip tussen Oost en West jammerlijk in de weg staan. Het boek helpt om het zelfgenoegzame westerse beeld van Rusland bij te stellen, maar het legt ook de vinger op de wonde: corruptie en cliëntelisme, propaganda, onbeperkt winstbejag zijn schering en inslag. De post van Laura Starink helpt ons om de verhoudingen in deze nieuwe koude-oorlogtijd in een begripvol én kritisch perspectief te zien.

Atlas/Contact, 368 blz., 22,99 € (e-boek 7,49 €).

Verberg tekst

Dit boek bundelt belevenissen van de schrijfster (slaviste en correspondente voor de NRC) in Rusland tussen 1979 en 2019. Ze reisde en verbleef er tijdens Brezjnev, Gorbatsjov en Poetin. Ze zag het land veranderen, de steden mooier worden, het platteland leeglopen, het verschil tussen arm en rijk toenemen. Ze kijkt ook terug op het verleden, vooral op de Stalin-terreur, de toestand van de joden tijdens het communisme, de moeizame omgang met het verleden. Ze laat vele Russen aan het woord over hun werk, hun visie op hun land, op hun leiders en op het Westen. Ze toont een warm hart voor die mensen, maar ze is kritisch tegenover de machthebbers, de wantoestanden in de rechterlijke macht, de geheime diensten, de censuur, het optreden van Rusland in Oekraïne. Het is een knap boek, maar het mist een geografische kaart en een literatuurlijst. Wel is er een register.